Habilitacja jest uznawana w Polsce za najwyższy stopień naukowy, po którym jeszcze można ubiegać się o tytuł naukowy profesora. W otwartym przewodzie habilitacyjnym istotne są dwa elementy: sama praca habilitacyjna oraz wartościowe publikacje naukowe, które tworzą tzw. dorobek naukowy.

Sam przewód habilitacyjny składa się z: wszczęcia przewodu habilitacyjnego, dopuszczenia do kolokwium habilitacyjnego na podstawie opinii wyznaczonych recenzentów, przyjęcia kolokwium habilitacyjnego.

Rozprawę habilitacyjną może stanowić powstałe po uzyskaniu stopnia doktora dzieło, opublikowane w całości lub zasadniczej części, albo jednotematyczny cykl publikacji w uznanych periodykach naukowych i powinno być napisane lub zestawione w pełni samodzielnie.

Przed kolokwium rozprawa habilitacyjna musi być opublikowana i rozesłana do bibliotek naukowych i instytucji o zbliżonym profilu naukowym. Uprawnienia do nadawania stopnia doktora habilitowanego posiadają tylko te instytucje naukowe (zwykle wydziały uczelni akademickich i niektóre instytuty naukowe), które gwarantują odpowiednio wysoki poziom merytoryczny przeprowadzania etapów przewodu habilitacyjnego w danej dziedzinie.

Uzyskanie praw do habilitowania jest poprzedzone otrzymaniem uprawnień doktoryzowania w tej samej dziedzinie. Rozprawa habilitacyjna może przyjąć następujące formy:

a). pracy monograficznej opracowanej na potrzeby habilitacji i wydanej w niewielkim nakładzie – najpowszechniejsza forma

b). pracy monograficznej w formie książki wydanej jako klasyczna pozycja wydawnicza – cechuje się ona wyższym nakładem i lepszą dostępnością do czytelnika

c). zebranego cyklu artykułów na określony temat, zazwyczaj z dołączonym podsumowaniem ich treści napisanym przez autora – zaletą tej formy jest szeroka dostępność dla czytelników